ਭਵਿੱਖ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ ਅੰਕ ਮਾਰਚ-ਅਪ੍ਰੈਲ 2012 ਵਿਚੋਂ
14 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਦੁਪਹਿਰੇ ਪੌਣੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਸਾਡੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਜਿਉਂਦੇ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਾ ਰਹੀ।ਉਸਨੂੰ ਬਸ ਦੋ ਮਿੰਟ ਲਈ ਹੀ ਇਕੱਲਾ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀ ਵਿਚ, ਅਮਨ ਨਾਲ ਸੁੱਤੇ ਵੇਖਿਆ-ਪਰ ਸਦਾ ਲਈ।
ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਲੜਾਕੂ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ (ਸਰਵਹਾਰਾ) ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸੀਮ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਾ ਹੈ।ਇਸ ਮਹਾਨ ਆਤਮਾ ਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਿਹੜਾ ਖੱਪਾ ਪਿਆ ਹੈ ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇਗਾ।
ਜਿਵੇਂ ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਜੀਵ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਿਯਮ ਲੱਭੇ, ਐਨ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਿਯਮ ਲੱਭੇ: ਹੁਣ ਤੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਝਾੜ-ਬੂਟ ਹੇਠ ਲੁਕਿਆ ਇਹ ਸਾਦਾ ਤੱਥ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਵਿਗਿਆਨ, ਕਲਾ, ਧਰਮ ਆਦਿ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਵੇ, ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਵੇ, ਪੀਵੇ ਅਤੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਵਸੇਬਾ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਹੋਣ; ਕਿ ਇਸੇ ਲਈ ਨਿਰਬਾਹ ਦੇ ਫੌਰੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਇਹਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕੌਮ ਵੱਲੋਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਜੁਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਆਰਥਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉਹ ਅਧਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਸੰਬੰਧਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਕਲਪ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਧਰਮ ਸਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ, ਇਸੇ ਲਈ, ਉਹਨਾ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਇਹਦੇ ਉਲਟ, ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਰ ਇਹੋ ਸਭ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਢੰਗ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਇਸ ਢੰਗ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਗਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਯਮ ਵੀ ਲੱਭੇ। ਵਾਧੂ ਕਦਰ ਦੀ ਲਭਤ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਮਸਲੇ ੳੱੇਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਜਤਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਪਹਿਲੀਆਂ ਖੋਜਾਂ, ਬੁਰਜੂਆ ਅਰਥ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ੳੇੁਹਨਾਂ ਦੇ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਪੜਚੋਲੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀਆਂ, ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਭਟਕਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਦੋ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲੱਭਤਾਂ ਇਕ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਅਜਿਹੀ ਇਕ ਲੱਭਤ ਲੱਭਣਾ ਆਇਆ ਹੈ ਉਹ ਵੱਡ-ਭਾਗਾ ਹੈ। ਪਰ ਹਰ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜਿਸਦੀ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ- ਅਤੇ ਉਹਨੇ ਅਨੇਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਵੀ ਉਪਰੋਂ ਉਪਰੀ ਨਹੀਂ- ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ, ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗਣਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ, ਉਹਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਲੱਭਤਾਂ ਲੱਭੀਆਂ।
ਅਜਿਹਾ ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅੱਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਾਰਕਸ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਲੱਭਤ ਦਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਜੇ ਅਸੰਭਵ ਸੀ, ਕਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦਾ, ਜੇ ਲੱਭਤ ਕਾਰਨ ਸਨਅਤ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਤਿਹਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਫੌਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਂਉਦੀਆਂ, ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਉਹਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਲੱਭਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਰਸਲ ਦੇ ਪ੍ਰੇਜ਼ ਦੀਆਂ ਲੱਭਤਾਂ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ।
ਕਿਉਂਕਿ ਮਾਰਕਸ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਮਨੋਰਥ, ਇਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਇਹਨੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨਾ, ਨਵੀਨ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਣਾ, ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹਨੇ ਉਹਦੀ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਉਹਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ, ਉਹਦੀ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਲੜਨਾ ਉਹਦਾ ਤੱਤ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਜੋਸ਼, ਸਿਰੜ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੜਦਾ, ਜਿਸਦੀ ਬਹੁਤ ਘਟ ਹੀ ਮਿਸਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ “Rheinische Zeitung” (1842),
(1842), ਪੈਰਸ ਦੇ ““Vorwarts!”(1844),“Deutsche-Brusseler- Zeitung” (1947), “Neue Rheinische Zeitung ” (1841-49), “Neue Rheinische Zeitung ” (1852-61) ਲਈ ਉਹਦਾ ਕੰਮ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਅਣ-ਗਿਣਤ ਲੜਾਕੂ ਪੈਂਫਲਟ, ਪੈਰਿਸ, ਬਰਸੇਲਜ਼ ਅਤੇ ਲੰਦਨ ਵਿਚ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਕੰਮ, ਅਤੇ ਅੰਤ, ਸਭ ਦੀ ਸਿਖਰ, ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ- ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਉਤੇ, ਜੇ ਉਹਨੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਹਦਾ ਮੋਢੀ ਮਾਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਇਹਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਮਾਰਕਸ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਘ੍ਰਿਣਤ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਦੂ ਕੀਤਾ ਮਨੁੱਖ ਸੀ। ਨਿਰਅੰਕੁਸ਼ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਦੋਹਾਂ ਹਕੂਮਤਾਂ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਬਦਰ ਕੀਤਾ। ਬੁਰਜੂਆ, ਭਾਵੇਂ ਪੁਰਾਤਨ ਖਿਆਲੀ ਜਾਂ ਪਰਾ-ਜਮਹੂਰੀ ਉਹਦੇ ਉਤੇ ਊਜਾਂ ਥੱਪਨ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਉਹ ਇਕ ਲਾਂਭੇ ਹੂੰਝ ਦੇਦਾ ਜਿਵੇਂ ਮਕੜੀ ਦਾ ਜਾਲਾ ਹੋਵੇ, ਇਹਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਉਹਲੇ ਕਰ ਦੇਦਾ,ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਜਵਾਬ ਦਂੇਦਾ ਜਦੋਂ ਅੱਤ ਦੀ ਲੋੜ ਉਹਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ।ਅਤੇ ਉਹ ਲੱਖਾਂ ਸਾਥੀ ਕਿਰਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪਿਆਰਿਆ, ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸੋਗ ਮਨਾਇਆ ਹੋਇਆ ਮਰਿਆ- ਸਾਈਬੇਰੀਆਂ ਦੀ ਖਾਂਣਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆਂ ਤੱਕ, ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਭਨਾ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ-ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿਨ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਂਵੇਂ ਉਹਦੇ ਅਨੇਕ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ, ਉਹਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੀ।
ਪੀੜੀਆਂ ਤੱਕ ਉਹਦਾ ਨਾਮ ਜਿਊਂਦਾ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਦਾ ਕੰਮ ਵੀ!
No comments:
Post a Comment